در هر ساختمانی، از خانه‌های مسکونی گرفته تا کارخانه‌ها و مراکز تجاری، تهویه مناسب یک اصل حیاتی برای سلامت انسان، عملکرد تجهیزات و حفظ کیفیت محیط است. یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که در تحقق این هدف استفاده می‌شود، هواکش تاسیساتی است. این تجهیزات وظیفه‌ی جابه‌جایی هوا، تخلیه هوای آلوده و تأمین هوای تازه را در فضاهای مختلف بر عهده دارند. در این مقاله، به معرفی کامل هواکش‌های تاسیساتی، انواع آن، کاربردها، مزایا و نکات مهم در انتخاب و نگهداری آن‌ها می‌پردازیم.

هواکش تاسیساتی چیست؟

هواکش تاسیساتی (Industrial Ventilation Fan یا Building Ventilation System) نوعی فن یا سیستم تهویه مکانیکی است که در پروژه‌های تاسیساتی به کار می‌رود تا هوای محیط را به گردش درآورده یا هوا را از محیطی خارج و هوای تازه جایگزین کند. این هواکش‌ها معمولاً در فضاهایی استفاده می‌شوند که به دلیل نوع فعالیت یا طراحی، تهویه طبیعی پاسخ‌گو نیست یا کافی نیست.

در واقع، هواکش‌های تاسیساتی ابزارهایی هستند که نقش کلیدی در کنترل دما، رطوبت، بو، آلودگی و گازهای مضر ایفا می‌کنند. بسته به نوع کاربری، ابعاد محیط و شرایط خاص، انواع مختلفی از این هواکش‌ها طراحی و تولید می‌شوند.

انواع هواکش‌ تاسیساتی

هواکش‌های تاسیساتی را می‌توان بر اساس شکل طراحی، محل نصب، نوع عملکرد و نوع موتور به دسته‌های گوناگون تقسیم کرد. در ادامه به برخی از رایج‌ترین انواع آن اشاره می‌کنیم:

هواکش محوری (Axial Fan)

این نوع هواکش‌ها هوا را به‌صورت موازی با محور فن جابه‌جا می‌کنند. آن‌ها توان هوادهی بالا اما فشار استاتیکی کم دارند، به همین دلیل بیشتر در فضاهایی با جریان آزاد هوا مانند سوله‌ها، کارگاه‌ها، پارکینگ‌ها و سالن‌های تولید استفاده می‌شوند.

هواکش سانتریفیوژ (Centrifugal Fan)

هواکش‌های سانتریفیوژ هوا را عمود بر محور چرخش فن به بیرون پرتاب می‌کنند. این مدل دارای فشار استاتیکی بالا بوده و در سیستم‌های کانال‌کشی‌شده مانند تهویه سرویس‌های بهداشتی، اتاق‌های تمیز، مراکز داده و بیمارستان‌ها کاربرد دارد.

هواکش سقفی (Roof Fan)

همان‌طور که از نامش پیداست، روی سقف نصب شده و هوای آلوده یا گرم را از داخل ساختمان به بیرون منتقل می‌کند. در فضاهای صنعتی یا تجاری با سقف بلند بسیار کاربردی هستند.

هواکش بین‌کانالی یا داکت فن (Duct Fan)

این مدل در مسیر کانال‌های تهویه نصب می‌شود تا جریان هوا در طول کانال حفظ شود. بیشتر در سیستم‌های تهویه مرکزی و تهویه موضعی کاربرد دارد.

کاربردهای هواکش تاسیساتی

کاربرد هواکش تاسیساتی تقریباً در تمام محیط‌هایی که انسان، دستگاه یا مواد نیاز به تهویه دارند، دیده می‌شود. برخی از رایج‌ترین کاربردها عبارتند از:

صنایع و کارخانه‌ها

در محیط‌های صنعتی که گاز، دود، بخار، گردوغبار و حرارت تولید می‌شود، وجود سیستم تهویه قوی ضروری است. هواکش‌های سانتریفیوژ صنعتی یا فن‌های محوری با قدرت بالا در این مکان‌ها نصب می‌شوند.

پارکینگ‌ها

پارکینگ‌های بسته نیاز به تهویه مداوم دارند تا گازهای سمی مانند مونوکسیدکربن و دی‌اکسید نیتروژن ناشی از اگزوز خودروها تخلیه شود.

آشپزخانه‌های صنعتی

در رستوران‌ها و آشپزخانه‌های بزرگ، هواکش‌ها نقش اصلی در کنترل دما، بوی غذا و چربی موجود در هوا دارند. این نوع هواکش‌ها معمولاً در بالای هود صنعتی نصب می‌شوند.

ساختمان‌های اداری و مسکونی

هواکش‌های تاسیساتی در ساختمان‌ها برای تهویه سرویس‌های بهداشتی، موتورخانه، اتاق‌های برق و تهویه کلی فضاهای بسته استفاده می‌شود.

اتاق سرور و دیتاسنتر

برای جلوگیری از گرم شدن بیش از حد تجهیزات الکترونیکی، سیستم‌های تهویه با استفاده از فن‌های دقیق و تخصصی به‌کار می‌روند.

مزایای استفاده از هواکش‌ تاسیساتی

استفاده از هواکش‌های صنعتی و ساختمانی مزایای بسیاری به همراه دارد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• کنترل کیفیت هوا: حذف آلاینده‌ها، گازهای مضر و گردوغبار از محیط.
• حفظ سلامت کارکنان و ساکنان: هوای تازه باعث کاهش بیماری‌های تنفسی، خستگی و بی‌حالی می‌شود.
• جلوگیری از تجمع رطوبت و رشد قارچ و کپک: مخصوصاً در فضاهای مرطوب مانند سرویس بهداشتی و آشپزخانه.
• افزایش طول عمر تجهیزات صنعتی و الکترونیکی: با خنک‌سازی و کاهش رطوبت.
• ایجاد شرایط ایمن در برابر آتش‌سوزی: تخلیه گازهای قابل اشتعال و تهویه در زمان حوادث.

چه نکاتی را هنگام خرید هواکش تاسیساتی باید در نظر گرفت؟

برای انتخاب یک هواکش مناسب، عوامل مختلفی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کنید:

• ظرفیت هوادهی (CFM یا m³/h): متناسب با حجم فضا و نوع کاربری.
• فشار استاتیکی: به‌ویژه در سیستم‌هایی با کانال‌های بلند یا پیچیده.
• جنس بدنه و پره‌ها: در فضاهای خورنده یا مرطوب بهتر است از هواکش‌هایی با بدنه استیل یا ضدزنگ استفاده شود.
• سطح صدا: در فضاهای مسکونی یا آموزشی باید هواکش‌هایی با نویز کم انتخاب شود.
• برند و خدمات پس از فروش: برندهای معتبر مانند دمنده، نیک‌صدرا، زیلابگ و Vortice کیفیت و دوام بالاتری دارند.
• مصرف انرژی: انتخاب فن‌هایی با راندمان بالا باعث کاهش مصرف برق می‌شود.

نگهداری و سرویس هواکش‌ تاسیساتی

مانند هر تجهیز مکانیکی دیگر، هواکش‌ها نیز نیاز به نگهداری منظم دارند تا عملکرد بهینه و عمر مفید بالا داشته باشند. برخی از نکات مهم در این زمینه:

• تمیزکاری دوره‌ای پره‌ها و فیلترها برای جلوگیری از کاهش راندمان.
• بررسی وضعیت تسمه‌ها، یاتاقان‌ها و موتور جهت پیشگیری از خرابی‌های ناگهانی.
• اطمینان از نصب صحیح تا از ایجاد لرزش و صداهای اضافی جلوگیری شود.
• روانکاری اجزای متحرک برای کاهش استهلاک.

جمع‌بندی

هواکش‌های تاسیساتی بخش جدایی‌ناپذیر از سیستم‌های تهویه در ساختمان‌ها و صنایع هستند. از کنترل دما و رطوبت گرفته تا حذف آلاینده‌ها و افزایش ایمنی، این تجهیزات نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی، سلامت افراد و عملکرد بهینه دستگاه‌ها ایفا می‌کنند. انتخاب درست، نصب اصولی و نگهداری منظم هواکش‌ها می‌تواند از بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی، بهداشتی و حتی اقتصادی جلوگیری کند.